Meer weten

Aandacht voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog lijkt met de jaren nauwelijks afgenomen. Ook de jongere generatie wil weten wat er toen is gebeurd. Toch zitten er vreemde gaten in die herinneringscultuur. Terwijl ik in Indonesië werk aan de documentaire Jan Brokken: Zijn Oorlog, die de invloed van de oorlog op het gezin Brokken en de schrijver zelf tijdens de Japanse bezetting onderzoekt, stuit ik op een schrijnend feit: de kampen waar duizenden Nederlanders gevangen zaten, zijn verdwenen. Ze zijn overwoekerd door de jungle of vervangen door parkeerplaatsen en winkelcentra.

Het is echt waar. Er is geen enkel Japans interneringskamp behouden als monument ter nagedachtenis aan slachtoffers; een schril contrast met de kampen in Nederland en de rest van Europa. Die zijn, mede dankzij overheidssteun, omgebouwd tot musea om nieuwe generaties te onderwijzen over de verschrikkingen die op deze locaties hebben plaatsgevonden. Dat is zeer waardevol. Maar op die specifieke plekken van de Japanse interneringskampen is dus niets bewaard gebleven dat herinnert aan het lot van duizenden Nederlanders.

Pijnlijke realiteit

De ongelijke behandeling onderstreept een pijnlijke realiteit: het gebrek aan belangstelling voor deze slachtoffers. De Japanse kampen, hoewel geen vernietigingskampen, waren de locaties waar naar schatting 100.000 Nederlanders onder zware omstandigheden werden geïnterneerd. Het gedwongen vasthouden van burgers zonder beschuldiging of proces leidde tot extreme ontberingen, en schattingen wijzen uit dat ongeveer 16.000 Nederlanders, ofwel één op de zes, de oorlog daar niet overleefden.

Deze kampen vormen een cruciaal onderdeel van onze geschiedenis tijdens de Tweede Wereldoorlog in voormalig Nederlands-Indië. Het gebrek aan behoud ontneemt ons de mogelijkheid om toekomstige generaties op een tastbare wijze te onderwijzen over de complexiteit en gruwelen van die periode. Het gebrek aan aandacht suggereert dat de gebeurtenissen in deze kampen van minder belang worden geacht dan de gebeurtenissen in de Europese kampen. Dit was al het geval na de oorlog en wordt nu nog duidelijker. Het is zeer pijnlijk voor overlevenden en nabestaanden. Het toont ook aan dat Nederland tekortschiet in het volledig onder ogen zien van zijn koloniale en oorlogsverleden.

Hoewel deze kampen op Indonesisch grondgebied lagen en Nederland niet autonoom kon beslissen over hun behoud, zou je verwachten dat er enige inspanningen geleverd waren om een paar locaties te behouden of te reconstrueren. Dat roept vragen op over de manier waarop de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog in Nederland wordt gepresenteerd. En het benadrukt de noodzaak van een inclusievere aanpak die alle aspecten van het verleden erkent en die het lijden van alle mensen herdenkt.

Online platform

Met het oog op de 80ste herdenking van de bevrijding in 2025 is het tijd dat Nederland deze kwestie opnieuw beoordeelt en actie onderneemt. Net zoals The Liberation Route cruciale bevrijdingslocaties met elkaar verbindt, zou een soortgelijke route voor de Japanse interneringskampen gecreëerd kunnen worden. Dit initia­tief zou een aantal fysieke locaties kunnen markeren waar ooit kampen stonden, en het zou een online platform kunnen bieden met QR-codes die toegang geven tot rijke multimediale inhoud. Zo krijgen de gebeurtenissen van duizenden slachtoffers een stem en worden de locaties zichtbaar gemaakt waar het allemaal gebeurde.

Het is cruciaal dat alle aspecten van ons verleden volledig erkend worden om de fouten van gisteren te vermijden en te bouwen aan een meer inclusieve herdenking in de toekomst.